Süleyman Çelebi Kimdir?

Bilgi 22 Temmuz 2019 92

+ -

Adı Soyadı : Süleyman Çelebi

Ünvanı : –

Mesleği : İmam ve mutasavvıf

Doğum Tarihi/Yeri : 1351, Bursa

Ölüm Tarihi/Yeri : 1422, Bursa

Osmanlı Padişahı Yıldırım Beyazıt, Başkent Bursa’da yaptırmaya başladığı 20 kubbeli Ulu Camii, 1399 yılında tamamlatmış, caminin imamlığına da Süleyman Çelebi’ yi tayin etmişti.Uzun boylu, saz benizli bu genç kimdi? Nasıl olmuştu da, Yıldırım Beyazıt gibi, olgun ve bilgin bir padişah, bunca imamlar arasından onu seçmişti? Bunu o günlerde soranlar çoktu ama, zaman geçtikçe bu sorunun cevabı kendiliğinden ortaya çıkıyordu.

Yıldırım Beyazıt, 20 kubbelik bir Ulu Cami yaptırıp Türk mimarîsine bir şaheser armağan etmişse, bu camiye imam olan Süleyman Çelebi de, Türk Edebiyatına, altıyüz yıla yakın bir zamandan beri zevkle okunan ve dinlenen bir şaheser kazandırmıştı.

Bu şaheserin adı Vesîletü’n-Necât yani Mevlid idi. Eser, Hazreti Peygamber’e karşı duyulan derin saygı ve sevgiyi engin bir heyecan ve temiz bir Türkçe ile dile getiriyordu. Mevlid’in aslı ve tam metni elde bulunmamakla birlikte, tamamının 750 beyit kadar olduğu, eldeki eski metinlerden anlaşılıyordu.

Mevlid, bilindiği gibi:

Allah adın zikredelim evvelâ

Vâcib olur cümle işde her kula

Allah adın her kim ol evvel ana

Her işi âsân ede Allah ana.

beyitleriyle başlıyor, Divân Edebiyatımızın bir şiir tarzı olan Mesnevi biçiminde ve (Fâilâtün Fâilâtün) ölçüsü içinde devam ediyordu. Eserin son bölümündeki:

Hem sekiz yüz on ikide târihî

Bursa’da oldu tamam bu ey ahi

beytinden, Mevlid’in Bursa’da, 1410 yılında tamamlandığı ifade ediliyordu.

Mevlid, yüz yıllardan beri, kubbe kubbe gönülleri coşturduğu, her Müslüman Türk’ün her zaman okuduğu, Hazreti Peygamber’in doğum günlerinde, bayramlarda, kandillerde, ölüm yıl dönümlerinde, her vesileyle elden ve dilden düşmediği, bu kadar çok bilindiği ve tanındığı halde, Mevlid şairi Süleyman Çelebi hakkındaki bilgilerimiz noksan ve yetersizdir. Öyle ki bir şaheser, kendi haşmeti içinde yaratıcısını gölgelemiş, onu unutturmuştur.Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgilere göre, Süleyman Çelebi, 1350 yıllarına doğru, Orhan Gazinin hükümdarlık yıllarında Bursa’da doğmuştur. Soyunun, Sultan Osman’ın kayın babası Şeyh Edebali’ye dayandığı söylenir. Düzenli bir tahsil gördüğü ve devrinin bilgilerini, yetenekli bilginlerden, bu arada Emir Sultan Buharî’den ders aldığı bilinmektedir.

Bilgisi ve tavrıyla Yıldırım Beyazıt‘ın dikkatini çektiği, Ulu Camiye hemen imam tayin edilmesinden anlaşılmaktadır. Aslında “Çelebi” unvanı, bilgin, efendi, alçak gönüllü, olgun bir kişi olduğu için verilmiştir. Süleyman Çelebi’nin Mevlevî olduğunu, bu yüzden kendisine Süleyman Dede unvanının da verildiğini söyleyenler vardır.

Süleyman Çelebi’nin ölüm yılı da kesin olarak bilinmemekle birlikte, araştırıcılar daha çok 1422 yılı üzerinde durmakta, bu tarih, onun ölüm tarihi olarak kabul edilmektedir. Mezarı, Bursa’da Çekirge yolu üzerinde ve Eski Kaplıca yanındadır. Son yıllarda bu mezar, Anıt şeklinde yeniden yaptırılmıştır.

Mevlid’in yazılış nedenleri üzerinde pek çok söylentiler vardır. Bir söylentiye göre, Bursa’da bir vâiz, Hazreti Muhammed‘in öbür Peygamberlerden farkı olmadığını söylemiş, buna içerleyen Süleyman Çelebi Hz. Muhammed‘in son ve üstün Peygamber olduğunu göstermek üzere Mevlid’ini yazmıştır.Başka bir söylentiye göre, Süleyman Çelebi, çeşitli din adamlarının Hazreti Muhammed’i değişik biçimde ve çok farklı anlattıklarını görünce üzülmüş, herkesin kolayca anlayacağı ve değiştiremeyeceği manzum, doğru bir eser yazmaya karar vermiş ve bunu başarmıştır.

Yüzlerce benzeri yazıldığı halde, hiçbiri Mevlid’in ulaştığı şöhrete varamamış, Mevlid, Türk Edebiyatının ölümsüz, dinî bir şaheseri olarak yaşamıştır. Mevlid’in dili, XV. yüzyıl Anadolu Türkçesidir. Bu dil, oldukça sade, külfetsiz ve içtendir. Bu yüzden Mevlid, yüzyıllar boyunca Müslüman Türk halkının malı olmuş ve sevilmiştir. Mevlid’e zaman içinde, bazı katkılar, ekler olmuşsa da bunlar esere fazla bir şey getirmemiş, eserin bütünlüğünü bozmamıştır.Ayrıca Mevlidi yazarken, referans aldığı eserlerin, Âşık Paşa’ nın “Garibnâme” si, Erzurumlu Darîr’in “Siyerü’ n- Nebî”’si, Eb’ul Hasan Bekrî’nin “Siyer”’i ve Muhiddîn-i Arabî’nin “Füsûs”’u olduğu söylenmektedir.

Mevlid, birçok dillere, bu arada İngilizce’ye de çevrilmiş, dünyanın birçok yerlerinde baskıları yapılmıştır. Memleketimizdeki kütüphanelerde el yazması olarak pek çok Mevlid metinleri bulunmakla birlikte, bunların en eskisi, ya da en eskilerinden biri İstanbul Ayasofya Kütüphanesinde bulunan 1510 tarihli Mevlid nüshasıdır. Süleyman Çelebi’nin el yazısıyla, ya da sağlığında yazılan Mevlid bugüne kadar ele geçmemiştir.

Yazılarımızı Mevlid’in (Peygamber’in Doğumu) bölümünden aldığımız şu beyitlerle bitiriyoruz:

Amine Hatun Muhammed anesi
Ol sadeften toğdı ol dür danesi

Çünki Abdullah’dan oldu hamile
Vakt irişdi hafta vü eyyam ile

Hem Muhammed gelmesi oldı yakm
Çok alametler belirdi gelmedin

Ol Rebi’ül evvel ayı nicesi
On ikinci gice isneyn gicesi

Ol gice kim doğdu ol Hayr’ül Beşer
Anası anda neler gördi neler

Didi gördüm ol Habibüm anesi
Bir aceb nur kim güneş pervanesi

Berk urup çıkdı evimden nagehan
Göklere dek nur ile doldu cihan